ریزش مو در بیماران سرطانی؛ روش‌های جلوگیری و بازیابی موها

ریزش مو یکی از تأثیرات ناخوشایند و قابل مشاهده‌ی درمان‌های سرطان است که می‌تواند از نظر روانی فشار زیادی بر بیماران وارد کند. این موضوع، به‌ویژه برای بانوان که موها بخشی از هویت ظاهری و اعتماد به نفس‌شان به حساب می‌آید، چالش‌برانگیزتر خواهد بود. اگرچه ریزش مو در روند شیمی‌درمانی یا پرتو درمانی امری رایج است، اما خوشبختانه راهکارهایی برای کاهش این عارضه و حتی بازیابی موها پس از اتمام درمان وجود دارد.

در این مقاله قصد داریم نگاهی علمی و دقیق به پدیده‌ی ریزش مو در بیماران سرطانی داشته باشیم و روش‌های نوین پزشکی برای پیشگیری، کاهش و بازگرداندن رشد طبیعی موها را بررسی کنیم. کلینیک کاشت مو دکتر نجف بیگی، بهترین کلینیک کاشت مو در تهران، با بهره‌گیری از دانش روز دنیا و تکنولوژی‌های پیشرفته، خدماتی تخصصی در زمینه ترمیم و بازسازی مو ارائه می‌دهد که می‌تواند نقطه‌ی امیدی برای بسیاری از بیماران باشد.

علت ریزش مو در بیماران سرطانی چیست؟

ریزش مو یکی از رایج‌ترین و ناراحت‌کننده‌ترین عوارض درمان‌های سرطان است که بسیاری از بیماران با آن مواجه می‌شوند. این عارضه اغلب ناشی از تأثیر درمان‌هایی است که با هدف نابود کردن سلول‌های سرطانی تجویز می‌شوند. از آن‌جایی که سلول‌های مو نیز جزو سلول‌های با رشد سریع در بدن هستند، در معرض آسیب این درمان‌ها قرار می‌گیرند. شدت ریزش مو، میزان پوشش نواحی مختلف بدن و حتی احتمال بازگشت رشد مو، به نوع درمان، دُز دارو و ویژگی‌های فردی بیمار بستگی دارد. در ادامه به بررسی مهم‌ترین عوامل درمانی که موجب ریزش مو در بیماران سرطانی می‌شوند، خواهیم پرداخت.

شیمی‌درمانی (Chemotherapy)

شیمی‌درمانی یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمان سرطان است که از داروهای قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این داروها به‌طور خاص سلول‌های در حال تقسیم سریع را هدف قرار می‌دهند، اما متأسفانه سلول‌های سالم با رشد سریع مانند فولیکول‌های مو نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند. ریزش مو معمولاً بین ۲ تا ۳ هفته پس از آغاز درمان شروع می‌شود و ممکن است شامل ریزش موهای سر، ابرو، مژه و حتی موهای بدن باشد. خوشبختانه، پس از پایان درمان، در اغلب موارد رشد موها مجدداً آغاز می‌شود، اما ممکن است کیفیت یا بافت آن متفاوت باشد.

پرتودرمانی (Radiotherapy)

پرتودرمانی برخلاف شیمی‌درمانی، تأثیر موضعی دارد و تنها ناحیه‌ای را که تحت درمان است تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین، اگر درمان در ناحیه سر انجام شود، احتمال ریزش مو در آن قسمت وجود دارد. تفاوت اصلی با شیمی‌درمانی این است که در برخی موارد، موها پس از پرتودرمانی ممکن است دیگر رشد نکنند یا رشدشان به کندی بازگردد، که بستگی به شدت و مدت زمان پرتودرمانی دارد.

درمان‌های هدفمند و هورمونی

درمان‌های هدفمند (Targeted Therapy) و درمان‌های هورمونی معمولاً عوارض شدید شیمی‌درمانی را ندارند، اما می‌توانند موجب نازک شدن مو یا تغییر در بافت و رنگ آن شوند. این نوع درمان‌ها معمولاً عملکرد خاصی در بدن را مختل می‌کنند و در برخی بیماران باعث کاهش تدریجی حجم موها می‌شوند، بدون اینکه باعث ریزش شدید شوند.

چرا شیمی‌درمانی باعث ریزش مو در بیماران سرطانی می‌شود؟

شیمی‌درمانی به عنوان یکی از روش‌های اصلی مبارزه با سرطان، داروهایی بسیار قوی را به بدن وارد می‌کند که وظیفه‌شان نابودی سلول‌هایی است که با سرعت زیاد رشد می‌کنند. از آن‌جایی که سلول‌های سرطانی با سرعت بالایی تقسیم می‌شوند، هدف اصلی این داروها قرار می‌گیرند. اما مشکل اینجاست که سلول‌های سالمی مثل سلول‌های ریشه مو هم ویژگی مشابهی دارند و نمی‌توانند از این حمله مصون بمانند. به همین دلیل است که فولیکول‌های مو نیز تحت تأثیر قرار گرفته و در نتیجه، ریزش مو به‌عنوان یکی از عوارض شایع شیمی‌درمانی ظاهر می‌شود.

شدت ریزش مو بستگی به نوع داروی شیمی‌درمانی، دُز مصرفی و واکنش بدن فرد دارد. در برخی موارد ممکن است فقط موهای سر نازک شوند، در حالی که در موارد دیگر تمام موهای بدن، از جمله ابرو، مژه و حتی موهای نواحی دیگر نیز دچار ریزش شوند. این مسئله می‌تواند تأثیرات روانی زیادی بر بیمار بگذارد، به‌ویژه وقتی که ظاهر فیزیکی به طور ناگهانی تغییر می‌کند. اما خبر خوب این است که در اغلب موارد، پس از پایان دوره درمان، رشد موها به‌تدریج بازمی‌گردد، هرچند ممکن است با بافت یا رنگی متفاوت داشته باشد.

زمان آغاز و روند ریزش مو در شیمی‌درمانی

ریزش مو در بیماران سرطانی معمولاً بین دو تا چهار هفته پس از آغاز شیمی‌درمانی شروع می‌شود. در برخی از بیماران این ریزش به‌صورت ناگهانی و توده‌ای اتفاق می‌افتد، در حالی که در برخی دیگر به شکل تدریجی بروز می‌کند. افراد معمولاً ابتدا متوجه تجمع مو در شانه، روی بالش یا اطراف خروجی حمام می‌شوند. در این مرحله، پوست سر ممکن است دچار حساسیت یا درد خفیف شود که نشانه‌ای از آغاز ریزش مو به شمار می‌رود.

فرآیند ریزش مو معمولاً در طول دوره شیمی‌درمانی ادامه می‌یابد و ممکن است تا چند هفته پس از اتمام درمان نیز ادامه پیدا کند.

زمان رشد مجدد مو پس از پایان شیمی‌درمانی

پس از اتمام شیمی‌درمانی، معمولاً چند هفته طول می‌کشد تا فولیکول‌های مو که در طول درمان آسیب دیده‌اند، روند ترمیم خود را آغاز کنند. در بیشتر موارد، رشد مجدد موها بین سه تا شش ماه پس از پایان درمان مشاهده می‌شود. البته این بازه‌ی زمانی در افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد و عواملی نظیر نوع داروی شیمی‌درمانی، دوز مصرفی، وضعیت سیستم ایمنی بدن و سلامت کلی فرد در آن نقش دارند. در برخی موارد، ممکن است رشد موها زودتر آغاز شود، در حالی‌که در دیگر افراد، تأخیر بیشتری دیده شود.

با گذشت زمان و بازگشت عملکرد طبیعی این سلول‌ها، رنگ و حالت موها معمولاً به وضعیت پیشین بازمی‌گردد، هرچند در برخی افراد ممکن است تغییرات دائمی ایجاد شود. پیشنهاد می شود در این دوره از کارشناسان متخصص، بهترین کلینیک کاشت مو در غرب تهران در مورد مراقبت مناسب از پوست سر و رشد موهای جدید، مشورت گردد.

بهترین روش مراقبت از مو در دوران شیمی‌درمانی بیماری سرطان

اگرچه ریزش مو یکی از عوارض شایع شیمی‌درمانی است و در بیشتر موارد قابل پیشگیری کامل نیست، اما می‌توان با مراقبت صحیح، روند آن را کنترل و آسیب‌های ناشی از آن را کاهش داد. رعایت برخی اصول ساده قبل، حین و پس از درمان می‌تواند هم به سلامت موها کمک کند و هم از لحاظ روانی، فرد را برای تغییرات احتمالی آماده سازد. در ادامه به مجموعه‌ای از توصیه‌های کاربردی برای مراقبت از مو در مراحل مختلف درمان اشاره می‌شود:

اقدامات پیشگیرانه پیش از شروع درمان

پیش از آنکه شیمی‌درمانی آغاز شود، می‌توان با انجام برخی اقدامات مراقبتی، آمادگی بیشتری برای تغییرات ظاهری به‌ویژه ریزش مو داشت. این اقدامات به حفظ سلامت مو و کاهش آسیب احتمالی کمک می‌کنند.

• کاهش فشارهای شیمیایی به مو: از مصرف مواد شیمیایی مانند رنگ، دکلره، صاف‌کننده‌ها و فر دائم پیش از درمان خودداری شود، زیرا این مواد موجب تضعیف ریشه موها می‌شوند.
• خشک‌ کردن طبیعی موها: به جای استفاده از سشوار یا اتو، اجازه دهید موها به صورت طبیعی خشک شوند تا از ایجاد حرارت اضافی و آسیب جلوگیری شود.
• کوتاه‌ کردن مو پیش از شروع درمان: کوتاه‌تر کردن موها، باعث می‌شود ریزش موها در صورت وقوع، کمتر به چشم بیاید و فرد راحت‌تر با ظاهر جدید خود سازگار شود.
• برنامه‌ریزی برای پوشش سر: پیش از شروع درمان، تهیه روسری، کلاه یا کلاه‌گیس مناسب توصیه می‌شود تا در زمان نیاز به‌راحتی در دسترس باشند.
• مشاوره با پزشک در خصوص نسخه‌ی کلاه‌گیس: در برخی کشورها مانند ایالات متحده، بیمه هزینه‌ی کلاه‌گیس را پوشش می‌دهد؛ بنابراین دریافت نسخه‌ی آن می‌تواند مفید باشد.
• آماده‌سازی روانی: صحبت با مشاور یا افرادی که تجربه مشابهی داشته‌اند، می‌تواند در کاهش اضطراب مرتبط با ریزش مو مؤثر باشد.

توصیه‌های مراقبتی در طول درمان

در طول دوره شیمی‌درمانی، پوست سر و موها بسیار حساس می‌شوند. حفظ یک روتین مراقبتی ملایم و پرهیز از هرگونه آسیب فیزیکی یا شیمیایی به موها، اهمیت ویژه‌ای دارد.

• ادامه دادن به مراقبت ملایم از مو: از شامپوهای ملایم، برس نرم و آب ولرم برای شست‌وشو استفاده شود. شست‌وشوی بیش از حد نیز باید پرهیز شود تا تحریک پوست سر کاهش یابد.
• در نظر گرفتن تراشیدن مو: در صورت شدت گرفتن ریزش مو یا ایجاد خارش و التهاب در پوست سر، تراشیدن مو می‌تواند راهکاری برای کاهش ناراحتی باشد.
• محافظت از پوست سر در برابر عوامل محیطی: پوست بدون مو، نسبت به سرما و آفتاب حساس‌تر می‌شود. استفاده از پوشش سر یا کرم ضدآفتاب مخصوص پوست سر توصیه می‌شود.
• پرهیز از تماس بیش از حد: ماساژ یا دست‌کاری زیاد پوست سر می‌تواند باعث تحریک بیشتر شود و باید از آن اجتناب گردد.
• استفاده از بالش‌های نرم: خوابیدن روی بالش ابریشمی یا بافت نرم، اصطکاک موها و تحریک پوست سر را کاهش می‌دهد.

مراقبت از مو پس از اتمام شیمی‌درمانی

پس از پایان درمان، موها به تدریج رشد خود را آغاز می‌کنند. موهای جدید معمولاً نازک، ضعیف و با ساختاری متفاوت ظاهر می‌شوند. مراقبت مناسب در این دوره، نقش مهمی در سلامت و بازسازی موها دارد.

• حفظ روند ملایم در مراقبت از مو: موهای تازه روییده شده بسیار آسیب‌پذیر هستند و نیاز به مراقبت‌های ملایم مانند استفاده از شامپوهای بدون سولفات و خشک‌ کردن طبیعی دارند.
• اجتناب از استفاده از مواد شیمیایی: از رنگ، فر، صاف‌کننده‌ها و سایر مواد شیمیایی حداقل تا چند ماه پس از پایان درمان پرهیز شود، تا موها به اندازه کافی تقویت شوند.
• پذیرفتن زمان‌بر بودن روند بهبود: بازگشت کامل موها به حالت قبلی ممکن است ماه‌ها زمان ببرد. در برخی موارد نیز بافت، رنگ یا حالت موها با گذشته متفاوت باقی می‌ماند.
• رژیم غذایی مناسب: تغذیه سالم و سرشار از ویتامین‌ها، به ویژه ویتامین‌های گروه B، بیوتین، آهن و پروتئین، در رشد بهتر موها مؤثر است.
• مشاوره با متخصص پوست یا مو: در صورت مشاهده رشد غیرطبیعی یا ضعف شدید در موهای جدید، مشورت با متخصص می‌تواند به انتخاب روش درمانی یا تقویتی مناسب کمک کند.

در چه شرایطی استفاده از کلاه سرد در شیمی‌درمانی توصیه نمی‌شود؟

کلاه سرد یا کلاه شیمی‌درمانی ابزاری است که با کاهش دمای پوست سر، جریان خون را در این ناحیه محدود می‌کند تا داروهای شیمی‌درمانی کمتر به فولیکول‌های مو برسند و از ریزش مو جلوگیری شود. با این حال، این روش برای همه بیماران مناسب نیست و در برخی شرایط ممکن است خطرناک باشد. محدود کردن جریان خون در پوست سر می‌تواند مانع از رسیدن دارو به سلول‌های سرطانی احتمالی در این ناحیه شود و باعث باقی ماندن آن‌ها گردد. بنابراین، بررسی شرایط بالینی بیمار پیش از استفاده از این روش ضروری است.

• افراد مبتلا به سرطان‌های خون و دستگاه لنفاوی: در بیمارانی که به لوسمی یا لنفوم مبتلا هستند، سلول‌های سرطانی در سراسر بدن از جمله پوست سر پخش می‌شوند. محدود کردن تأثیر دارو در این ناحیه می‌تواند موجب باقی‌ماندن سلول‌های سرطانی شود.
• بیمارانی که تحت پرتودرمانی پوست سر قرار دارند: در صورتی که منطقه‌ی تحت درمان شامل پوست سر باشد، استفاده از کلاه سرد با اهداف درمانی پرتو تداخل پیدا می‌کند و اثربخشی آن را کاهش می‌دهد.
• افراد مبتلا به اختلالات خونی مرتبط با سرما: بیمارانی که دچار بیماری‌هایی نظیر کرایوگلوبولینمی یا آگلوتینین سرماخوردگی هستند، با افت دمای بدن دچار واکنش‌های شدید می‌شوند. استفاده از کلاه سرد می‌تواند وضعیت آن‌ها را وخیم‌تر کند.
• افراد با سابقه دیستروفی ناشی از سرما: این بیماران نسبت به سرما حساسیت غیرطبیعی دارند و استفاده از کلاه سرد ممکن است باعث بروز درد، تورم یا آسیب بافتی شود.
• بیمارانی با سیستم ایمنی تضعیف‌شده یا آسیب‌پذیر: کاهش دمای موضعی می‌تواند در برخی افراد موجب افزایش احتمال بروز عفونت یا اختلال در فرآیند درمان شود.

استفاده از کلاه سرد باید تنها با تشخیص و تأیید پزشک متخصص صورت گیرد و در صورت وجود شرایط خاص، جایگزین‌های دیگر برای مدیریت ریزش مو در نظر گرفته شود. بررسی دقیق سابقه‌ی پزشکی و نوع سرطان، نقش مهمی در انتخاب روش‌های ایمن و مؤثر دارد.

روش‌های مؤثر برای تحریک رشد مو در بیماران سرطانی

برای تسریع روند بازسازی مو و تقویت رشد آن، استفاده از برخی روش‌ها و مواد مغذی می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند. در ادامه، مهم‌ترین راهکارهای علمی و قابل اجرا برای رشد مجدد مو پس از شیمی‌درمانی ارائه شده است.

تغذیه مناسب برای تقویت رشد مو

داشتن یک رژیم غذایی متنوع و سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و اسیدهای چرب ضروری، نقش مهمی در تقویت رشد مو ایفا می‌کند. مصرف منابع غنی از بیوتین مانند زرده تخم‌مرغ، آجیل، عدس و غلات کامل به سنتز کراتین کمک کرده و موجب افزایش استحکام تار مو می‌شود.

همچنین، ویتامین‌های C و E با خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود از سلول‌های مو در برابر آسیب‌های اکسیداتیو محافظت می‌کنند. از سوی دیگر، اسیدهای چرب امگا-۳ و امگا-۶ با تغذیه فولیکول‌ها و کاهش خشکی پوست سر، به رشد سالم و حجیم‌تر مو کمک می‌کنند.

کاشت مو طبیعی

در شرایطی که پس از گذشت چند ماه از پایان درمان، رشد موها به حالت طبیعی بازنگردد یا ریزش مو به‌صورت دائمی باقی بماند، کاشت مو می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل مؤثر در نظر گرفته شود. کاشت مو طبیعی معمولاً زمانی توصیه می‌شود که از پایان شیمی‌درمانی حداقل ۶ تا ۱۲ ماه گذشته باشد و بیمار از نظر پزشکی در وضعیت پایداری قرار داشته باشد.

ارزیابی اولیه شامل بررسی کیفیت پوست سر، وضعیت بانک موی پشت سر، و احتمال موفقیت کاشت است. روش‌هایی مانند FUE  یا FIT که کم‌تهاجمی هستند، گزینه‌های مناسبی برای این بیماران محسوب می‌شوند. انتخاب مرکز درمانی معتبر مانند کلینیک کاشت مو دکتر نجف بیگی با تیم متخصص و تجهیزات پیشرفته، نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت این فرآیند دارد.

مراقبت‌های موضعی با استفاده از روغن‌ها و اسانس‌های گیاهی

در کنار تغذیه داخلی، استفاده از روغن‌ها و اسانس‌های گیاهی به عنوان مراقبت موضعی نقش مؤثری در تحریک گردش خون پوست سر و تقویت فولیکول‌های مو دارد. ترکیباتی مانند روغن رزماری می‌توانند متابولیسم سلولی را افزایش داده و موجب تحریک رشد مو شوند.

همچنین، اسانس اسطوخودوس با خواص آرام‌بخش برای پوست‌های حساس مناسب است و اسانس بابونه در کاهش التهاب و بهبود شرایط پوست سر مؤثر عمل می‌کند. روغن چوب سدر نیز با خواص ضدعفونی‌کننده‌اش برای پوست‌های چرب و مستعد شوره کاربرد دارد. این روغن‌ها معمولاً با یک روغن حامل مانند جوجوبا، بادام یا نارگیل ترکیب می‌شوند و به‌صورت ماساژ شبانه روی پوست سر استفاده می‌گردند تا جذب بهتری داشته باشند.

مصرف مکمل‌های غذایی برای حمایت از رشد مو

در برخی موارد، صرفاً تغذیه روزمره نمی‌تواند نیاز بدن به برخی ریزمغذی‌های خاص را تأمین کند. به همین دلیل، مصرف مکمل‌های غذایی به‌ویژه در دوره‌ی پس از شیمی‌درمانی ممکن است ضروری باشد. مکمل‌هایی مانند بیوتین، ویتامین D و زینک می‌توانند به تقویت ساختار مو، تسریع در رشد و بهبود کیفیت آن کمک کنند.

جمع بندی

ریزش مو در بیماران سرطانی یکی از تأثیرگذارترین عوارض جانبی این بیماری به شمار می‌رود که می‌تواند هم از نظر جسمی و هم روانی چالش‌برانگیز باشد. اما همان‌گونه که در این مطلب بررسی شد، با اتخاذ مراقبت‌های صحیح، تغذیه مناسب، استفاده از درمان‌های مکمل و در صورت نیاز، بهره‌گیری از روش‌هایی مانند کاشت مو، می‌توان تا حد زیادی این چالش را مدیریت کرد.

نکته کلیدی آن است که هر بیمار مسیر درمانی منحصر به‌فرد خود را طی می‌کند و انتخاب بهترین روش برای مدیریت ریزش مو و رشد مجدد آن باید بر پایه مشاوره تخصصی با پزشک معالج و تیم درمانی صورت گیرد. حفظ آرامش، صبوری و توجه به سلامت کلی بدن، در کنار اقدامات مراقبتی و درمانی، کلید بازگشت تدریجی موها و اعتمادبه‌نفس فردی است.

سوالات متداول